Na onze wandelingen langs de Brusselse kanaalzone stappen we nu door Sint-Jans Molenbeek, de Brusselse gemeente die vaak negatief in het nieuws kwam, maar waar ook heel wat positief te beleven valt dat helaas al te vaak onder de radar blijft.
We starten onze wandeling aan het Saincteletteplein. Tegenover de brug zien we voor één van de gebouwen van de Fédération Bruxelles-Wallonie het beeld van de Vaartkapoen dat verwijst naar de vroegere havenarbeiders – ook vaartkapoenen genoemd – die vaak een kat en muis spel speelden met de politie en daarbij enige schelmerij niet uit de weg gingen. Bedenk ook dat in Kwik en Flupke de rakkers op een manier die fel gelijkt op wat we hier zien agent 17 te grazen nemen. Bedenk ook dat het Molenbeeks gemeenschapscentrum De Vaartkapoen heet, maar hierover later meer.
In het midden van de LeopoldII laan staat het monument voor de oprichters van de Brusselse zeehaveninrichtingen. De zeehaven kwam er eind 19° eeuw, een verhaal dat we in onze wandeling “Brussel van Zennehaven tot Zeehaven” aanhaalden, meer bepaald in deel 3. Het monument is het werk van de toenmalige directeur van de tekenschool van Sint-Jans Molenbeek, August De Wever, wiens ontwerpen herhaaldelijk werden aangepast. Sint-Jans Molenbeek was trouwens een van de gemeenten aandeelhouders in de n.v. Zeekanaal en Haveninrichtingen van Brussel en is nu ook aandeelhouder van de Haven van Brussel. Dit monument was het eerste in België met een elektrische verlichting. Zoals zoveel in Brussel (en bekijk dit maar als het gewest) bleef ook hier niets wat het was. Bij de aanleg van het viaduct van Koekelberg, dat bezoekers snel en gemakkelijk naar Expo 58 en later naar de autosnelweg naar de kust moest brengen, stond het monument in de weg en verhuisde het naar de hoek van de Vilvoordselaan en de Leeuwhelling, kort bij de industriële voorhaven, waar het zwaartepunt van de gavenactiviteit kwam te liggen.
Het monument keerde, zoals men kan zien terug naar zijn oorspronkelijke plaats -wat in Brussel wel ongewoon is. Toen het viaduct van Koekelberg was afgebroken en vervangen door een tunnel en ook de metro was aangelegd eind jaren 1980 dacht men aan het herplaatsen van het monument, wat uiteindelijk in geschiedde in 2003.Het monument is terug, de Leopold II laan hervond haar vroegere luister niet meer en een aantal verkommerende herenhuizen werden gesloopt en vervangen door nieuwe bouwwerken.
Maar verlaten we deze plaats en stappen we de Werkhuizenstraat in. Hier krijgen we al een beeld van de mix die Sint-Jans Molenbeek te bieden heeft.
Vooraan in de straat (maar naar de huisnummers achteraan) nagenoeg op de hoek met de Koolmijnenkaai is er de bouwwerf voor een gemeentelijk zalencomplex dat een onderkomen moet bieden aan onder meer een omni sportzaal, een polyvalente zaal en andere lokalen.
Aan nummer 17 - 25 bevindt zich de vzw Foyer een regionaal integratiecentrum dat sinds 1969 de emancipatie en integratie van migranten wil bevorderen via sport, gezondheid, opleiding en tewerkstelling. Foyer begon eind jaren 60 als jeugdhuiswerking, maar al snel kwamen er heel wat initiatieven bij zoals een vrouwenwerking, een sociale dienst Welkom, taallessen, een mannenclub , ….
In het gebouw aan nummer 17 bevindt zich ook het Migratiemuseum dat zeker een bezoek waard is. Kijk voor alle informatie hierover op https://www.migratiemuseummigration.be.
Brussel, 184 nationaliteiten, eens zoveel verhalen om te delen. Het museum vertelt niet hét verhaal van de migratie in Brussel. Het museum eert de vele migranten die Brussel mee hebben gevormd. Het museum is een ontdekkingstocht door het leven van velen. Het museum is een ontdekkingstocht door je eigen leven. Het museum toont souvenirs uit die vele levens. Uit dat van jou, dat van mij, … Dat van ons.
Zomaar binnenlopen zal voorlopig niet gaan omwille van de coronamaatregelen die voor musea gelden.
Aan de overzijde van de straat – in het nieuwe gebouw – is een moskee gevestigd, het Pakistaans Islamitisch centrum. Dit geeft meteen aan dat in Molenbeek en meer bepaald in laag Molenbeek een niet onbelangrijke Pakistaanse gemeenschap leeft.
Aan het ende van de Werkhuizenstraat draaien we linksaf de Beekstraat in. Deze dankt haar naam aan het feit dat hier vroeger de Molenbeek stroomde, die van Dilbeek tot in de Zenne meanderde en waarnaar men ook wel eens verwijst als de Kleine Zenne of Zavelzenne. Langs de beek stonden watermolens en zo kreeg de gemeente – mits toevoeging van de patroonheilige van de dorpskerk – haar naam Sint-Jans Molenbeek.
In de straat vinden we de Zennetuin, een park dat een oase is in deze dicht bevolkte wijk. Merk de muurschildering op die gemaakt werd in het kader van de bewustmaking rond de problematiek van zwerfvuil.
We komen nu aan het kanaal Brussel-Charleroi en zien aan de overzijde van de waterweg het Klein Kasteeltje, begin 20° eeuw opgericht als kazerne voor het 9°Linieregiment, bij de ouderen onder ons als de plaats waar men zijn drie dagen kwam doen alvorens de legerdienst aan te vatten en nu onthaalcentrum voor asielzoekers.
Aan deze zijde van het kanaal zien we de textielwinkel “Les Tissus de Chien Vert” die gevestigd is in een gerenoveerde peperkoekfabriek. Bemerk op de gevel langs de zijde naar de Sainctelettebrug de enorme muurschildering van een zeilboot op die meteen verwijst naar de voor de deur liggende waterweg.
We vervolgen onze weg door de Toekomststraat en slaan meteen linksaf de Haubrechtsstraat in. Hier kunnen we nog een paar oude werkmanshuisjes zien waar de arbeiders uit de fabrieken dichtbij het kanaal hun onderkomen hadden. Dan komen we aan het Meelfabriekplein, aan de zijkant ervan stond destijds de meelfabriek Farcy waar tot lang in de 20° eeuw pasta vervaardigd werd en waar nu kantoorruimten en lofts zijn in ondergebracht. Het plein herbergt ook één van de drie bedrijvencentra uit Molenbeek en woningen, beide opgericht met middelen van de Gewestelijke Ontwikkelingsmaatschappij Brussel (nu Citydev).
We komen dan aan de Sint-Mariastraat, meer een plein dan een straat. Het middendeel was destijds bebouwd, maar de aanleg van de metro in de tweede helft va de jaren 1970 zorgde voor een kaalslag, die een brede open ruimte achterliet van het kanaal tot bijna het Zwarte Vijversplein. Het geheel werd open ruimte, met aan de zijkanten enkele appartementen voor midden inkomens, maar ook sociale woningen, een gebouw voor de gemeentediensten.
Als we nu de Graaf van Vlaanderenstraat oversteken en naast het gemeentehuis en politiekantoor door de Briefdragersstraat verder van het kanaal wegstappen komen we aan het Bonneviepark. Aan dit park is een hele geschiedenis verbonden. Na de aanleg van de metro zorgden buurtbewoners samen met enkele plaatselijke organisaties voor een zelf aangelegd speelpleintje. Na 20 jaar knutselwerk werd in samenwerking met Leefmilieu Brussel (toen nog BIM) een plein ingericht met meer aandacht voor o.a. veiligheid. Het heel werd begin jaren 2010 heraangelegd tot de ontmoetingsruimte voor de buurt die het nu is en die op 7 mei 2011 werd ingehuldigd.
Buurthuis Bonnevie, dat in de Bonneviestraat naast het park gevestigd is, was al die tijd de motor achter dit initiatief om een ruimte voor de buurt te bekomen ingericht naar de wensen van de buurt.
Na een bezoek aan het park gaan we langs de Bonneviestraat terug richting gemeentehuis, maar we slaan meteen linksaf de Sint Jozefstraat in. Hier bevond zich in oude katholieke volkshuis aan nr.76 het gemeenschapscentrum De Vaartkapoen (algemeen gekend als de VK). De gebouwen die ook uitgaven op de Schoolstraat worden nu vervangen door een nieuwbouw voor het gemeenschapscentrum.
Aan het einde van de Schoolstraat draaien we links de Pastorijstraat in om meteen rechtsaf te slaan in de Mommaertsstraat. Aan de linkerzijde van de straat zien we het imposante gebouw van de Academie van Molenbeek. In dit gebouw vinden we op de eerste verdieping het gemeentelijk museum MoMuse, met een collectie die een mooi beeld geeft van de geschiedenis en ontwikkeling van de gemeente. Kijk alvast eens op de website www.momuse.be om het museum bij een andere gelegenheid te bezoeken.
De poort aan het einde van het gebouw is ook de toegang tot het Huis van Culturen en Sociale Samenhang dat sinds 2006 in atelier- en spektakelruimten heel wat mogelijkheden biedt voor actieve en minder actieve cultuurbeleving in een multi culturele omgeving.
Even verder slaan we rechtsaf de Hovenierstraat in. Op de plaats waar vroeger het atheneum stond verrees in 2008 de nieuwbouw van de nederlandstalige gemeentelijke bibliotheek De Boekenmolen waar een uitgebreide Nederlandstalige collectie voor alle leeftijden van baby’s en peuters tot volwassenen op uitleners wachten. Maar er is meer de bib bezit ook een Engeltalige en Arabische collectie. Maar je vind er ook een collectie Nederlands leren. Bovendien zet de bibliotheek ook steeds meer in op een digitale collectie. Heel wat inwoners van de gemeente vinden de weg naar de bibliotheek waar ook regelmatig in samenwerking met verenigingen auteurslezingen en andere activiteiten georganiseerd worden.
Als de poort open staat sla dan gerust de weg naast de bibliotheek in. Je komt op een binnenplein, de vroegere speelplaats van de school, waar chiro Jijippeke een lokaal heeft en regelmatig samenkomt.
Het oude schoolgebouw huisvest lokaal dienstencentrum Randstad wies missie er in bestaat mensen op leeftijd zo lang mogelijk in hun eigen omgeving en eigen plekje te laten wonen door allerlei diensten aan te bieden zoals ontmoetingsruimte met regelmatige namiddagactiviteiten, een sociaal restaurant waar je op weekdagen aan 5€ van een warme maaltijd kan genieten, boodschappendienst, administratieve hulp, ….. Loop er tijdens de openingsuren gerust eens binnen en geniet van een verfrissing.
We vervolgen onze weg door de Hovenierstraat en slaan rechtsaf de Ribaucourtstraat in. In de andere richting is de Ribaucourtstraat een vrij drukke handelsstraat, maar wij gaan langs de gemeentelijke lagere school naar het Sint-Jan de Doper voorplein.
Tijdens de wekelijkse marktdag loop je hier letterlijk op de koppen, maar de andere dagen van de week wordt een groot deel van het plein in beslag genomen door de jeugd uit de buurt: voetballende marrokaantjes en cricket spelende pakistaanse jongens geven het plein terug aan balsport, want tot de jaren 60 werd hier kaats gespeeld, een volkssport die nu nagenoeg verdwenen is.
De kerk zelf staat in de buurt van de oude aan Sint-Jan de Doper gewijde kerken. Er was een laat middeleeuwse kerk die eind 16° eeuw vernield werd (maar die o.a. nog te zien op Pieter Breughel de jongere’s schilderij De Sint-Jansgangers in Molenbeek. De 19° eeuwse kerk die in de plaats kwam was snel te klein voor de uitdeinende gemeente en werd bouwvallig. De gemeente besloot dan maar om de jaren 1930 te zorgen voor de bouw van een nieuwe kerk. Architect Diongre bouwde een van de eerste kerken in gewapend beton en met gebruik van prefab elementen, waardoor de kostprijs beperkt werd en ruim onder de aanvankelijke raming bleef – een meevaller voor het socialistische bestuur.
Bekijk indien mogelijk de kerk ook binnenin. De paraboolbogen lijken uit de Zeeppelinhangars van Orly te kome,. De bogen van het middenschip zijn 23 meter hoog. De brandglazen komen uit het Jetse atelier van glazenier Crickx. Maar ook door het dak liet Diongre gekleurd daglicht binnenkomen. Een uniek gekleurd beeld.
Na de inwijding van deze kerk werd de oude afgebroken en was er ruimte voor het Sint-Jan de Doper Voorplein, beter gekend als de “Parvis”.
Hier eindigt het eerste deel van onze wandeling, vlakbij het metrostation Graaf van Vlaanderen. We stapten voorbij 3 moskeeën (een Pakistaanse, een Marokaanse en een Turkse) en eindigen aan een kerk. Allemaal zo kort bij mekaar .... waar velen thuis zijn.
De volgende tocht vertrekt aan het gemeentehuis en staat vanaf 12 juni op onze website.
© Cultuursmakers
